Onze route start op de Ballumerweg in Nes nabij de opgang naar het kantoor van Staatsbosbeheer.

We fietsen richting het dorp en gaan de eerste weg links.

Aan de linkerkant van het parkeerterrein ligt de brandweerkazerne van Nes. In 1953 gebouw als elektriciteitscentrale voor heel Ameland.

Aan de rechterkant, verscholen achter het gebouw van de KNRM ligt de Katteplas. Deze plas is in 1929 gegraven voor zandwinning voor de zeedijk van Nes-Buren en is later gebruikt voor de koelwatervoorziening van de elektriciteitscentrale.

We keren om en gaan terug de Ballumerweg. We slaan vervolgens links af en fietsen naar het dorp.

Aan de rechterkant even voorbij de kruising ligt het Möllensdiekje. Dit dijkje is zo genoemd omdat hier tot in de 18e eeuw een molen heeft gestaan.

Aan de rechterkant nabij het Möllensdiekje stond vroeg de molen Òde Möllenshiem. De molen die hier heeft gestaan stond er al vóór 1665 en is in 1761 afgebroken.

Na de oorlog (1947) werd een oorlogsbarak, die bij de lichtwachterswoningen van de vuurtoren stond, in Nes geplaatst. Hierin werd de eerste ULO school van Ameland gevestigd. Later is het tegenwoordige gebouw naast de barak gebouwd. Deze school is gebouwd door de toewijding van de toenmalige burgemeester R. Walda en heet daarom burgemeester Walda Scholengemeenschap.

Voor de school staan walviskaken van een blauwe vinvis van 27,5 meter. Afkomstig van Antartica en in 1959 meegebracht door walvisvaarder Cor Gransbergen.

We fietsen de tweede straat linksaf de Schoolstraat in.

Links ligt de oude rooms katholieke begraafplaats die tot 1914 gebruikt is.

Omstreeks 1630 werd de bierbrouwerij aan de Ballumerweg verbouwd tot kerk. Nu hadden de katholieken weer een eigen kerk op Ameland. Petrus Maillart celebreerde de eerste Heilige Mis in de nieuwe kerk, die gewijd werd aan St. Clemens. Tot 17 juli 1878 is dit gebouw als kerk in gebruik geweest. Pastoor Scholten wilde de nieuwe kerk in 1878 bouwen op de plek van de oude kerk, of althans er dichtbij. En wel omdat het kerkhof daar ook lag en de katholieken vanuit het westeind niet nog verder zouden behoeven te lopen. Toen de herbouw op de oude plek niet mogelijk bleek, is de kerk aan de oostkant van Nes gebouwd.

Kampeerboerderij “de Postduif" staat nu op de plaats van de voormalige Rooms-Katholieke kerk. Dit is de boerderij achter de voormalige Openbare Basisschool `t Honnedûn thans huisartsenpraktijk de Skoal).

De Hónnedunen liggen links. Hoek Duinweg/Klaas Goumaweg.

Aan het einde van de Schoolstraat rechtsaf de Duinweg langs. We komen uit op de Strandweg en fietsen rechtsaf.

De strandweg heette vroeger Badweg.

We steken het kruispunt over en gaan de Rixt van Doniaweg in.

Rixt van Donia was de echtgenote van Watze van Cammingha († 1668).

Zij regeerde als voogdes voor haar zoon Frans Duco van 1668 tot 1674. Na de dood van Frans Duco van Cammingha was zij van 1680 tot haar dood in 1681 "Erf- en Vrijvrouwe van Ameland". Zij werd ook wel Maaikemoi genoemd. Haar erfgenamen, de familie Thoe Schwartsenberg en Hohenlansberg, verkochten in 1704 de Vrije Heerlijkheid Ameland aan prinses Henrietta Amalia van Anhalt-Dessau. Deze kocht het voor haar toen nog niet volwassen zoon Johan Willem Friso, prins van Oranje Nassau en erfstadhouder van Friesland, voor 170.000 Caroli gulden.

Koning Willem Alexander is als nazaat dan ook nog steeds vrij- en erfheer van de Heerlijkheid Ameland.

De Epke van der Geeststraat (eerste straat links) is genoemd naar wethouder en raadslid E. van der Geest.

Het gebouw op nr. 16 was een openbare lagere school. De school is 1880 gebouwd voor ƒ10.400,- door Foppe de Jong en in 1884 en 1895 verder uitgebreid. Hoofdonderwijzer in deze periode was Fedde D. le Febre, de dichter van het Amelandse volkslied. Later werd dit gebouw gebruikt als gymnastieklokaal, daarna is het Natuurmuseum er in ondergebracht. Daarna kunstgalerie "De Oude School" en nu Sake Store.

Het huis op nr. 13 is een zgn. commandeurswoning. Een commandeur was de kapitein op een walvisvaarder naar Groenland en Straat Davis. In de 18e eeuw verdiende men op Ameland hier goed geld mee en in die tijd zijn veel nieuwe huizen gebouwd in deze specifieke "Amelander" stijl. De meeste tussen 1660-1760.

Let op de twee uitstekende richels (waterlijsten) in de gevel, de hijshaak en het kleine raampje dat vroeger als overdrukventiel dienst deed, zodat de dakpannen bij storm op het onbeschoten dak bleven liggen.

Het pand op nr. 11 was tot 1933 de pastorie van de Doopsgezinde Gemeente in Nes.

Het huis met nr. 8 is gebouwd in 1625. Het is het oudste huisje van Nes en het is het enige met een Noord-Hollandse gevel met klimmende pilasters op het eiland.

Veel gebruikelijker op Ameland zijn de zogenaamde Commandeurswoningen.

De toren is in 1664 gebouwd als zeebaken. Daarom staat hij ook op deze hoge plek in het dorp. Deze plek heet nu Torenshoogte. In 1732 is de toren verhoogd tot de huidige hoogte. Tijdens de Franse overheersing moest in 1798 het wapen boven de deur eruit gehakt worden. De wapensteen met vier wapens van de Oranjes is gelukkig bewaard gebleven en is te bezichtigen in Museum Sorgdrager te Hollum.

We fietsen via de Afslag de Reeweg in tot het politiebureau.

De ruimte aan de linkerzijde van de Reeweg, tussen de van Heeckerenstraat en de Burgemeester Bolomeystraat, was vroeger de visafslag van Nes. De vis van de vissersboten werd hier in 't openbaar per afbod (gemijnd) verkocht. Hotel de Jong heette heel vroeger logement "De Goede Visserij".

Galerie Philadelphia werd in 1900 gebouwd als gemeentehuis en is tot 1975 als zodanig in gebruik geweest. Slechts het wapen boven de toegangsdeur herinnert nog daaraan. Het is gebouwd door Foppe de Jong voor de prijs van ƒ4884,-.

In 1837 werd het eerste gemeentehuis hier gebouwd. Tot 1828 werd Ameland bestuurd vanuit het Slot te Ballum. Na 1975 werd het gebouw gebruikt als kantoor voor de V.V.V. Ameland.

Winkel 'De Afslag' op nummer 34 is het geboortehuis van kardinaal De Jong.

In 1876 is het pand op nummer 23 gebouwd als 'Waterstaatshuis' door Foppe de Jong.

Tijdens het koninklijk bezoek in 1925 logeerde de koninklijke familie in dit pand.

Het pand op Reeweg nummer 17 wordt het kardinaalshuis genoemd omdat, als kardinaal De Jong op Ameland was, hij hier logeerde.

Na het politiebureau linksaf de Burgemeester Waldaweg op.

Het Vermaningspad leidt u naar de vermaning. Het woord "vermaning" is typerend voor de Doopsgezinden, die de godsdienstoefeningen als vermaning ondergingen. Ook het kerkgebouw wordt zo genoemd. De doopsgezinde kerk van Nes is de oudste doopsgezinde kerk op Ameland. Tot 16 mei 1854 was dit de kerk van de Waterlandse gemeente, en werd ook wel Blauwe Schuur genoemd. Vanaf die datum zijn de twee stromingen, de gemeente van de Oude Vlamingen of Jan Jacobs gemeente en de Waterlandse gemeente, samen verder gegaan als "de Doopsgezinde Gemeente op Ameland". Het kerkgebouw van de Jan Jacobs gemeente is toen afgestoten. Al veel eerder, namelijk in 1804, is de Vlaamse gemeente, welke ook wel Foppe Ones- of Lausomsgemeente genoemd werd, in de gemeente van de Oude Vlamingen op gegaan en is de kerk van de Vlaamse gemeente afgestoten.

U fietst rechtsaf en blijft op de Burgemeester Waldaweg in.

Johan Benjamin William Bolomey was burgemeester van 1906 tot 1942. Gedurende zijn burgemeesterschap onderging Ameland een metamorfose van een sterk geïsoleerde gemeenschap naar een gebied vol toeristische activiteiten. En dus is er ook naar hem een straat vernoemd.

Eerste weg links de Marten Janszenstraat door.

De Marten Janszenstraat is genoemd naar een commandeur, een collega van Hidde D. Kat. Het schip van M. Janzen, "Het Witte Paard", raakte tegelijk met nog vele andere schepen vast in het ijs bij Groenland (1777). Janszen overwinterde met nog enkele van zijn bemanningsleden bij de Eskimo's nadat hij vele bemanningsleden had moeten zien verdrinken en doodvriezen. Ook hij schreef bij zijn thuiskomst een dagboek over deze rampreis.

De Van Heeckerenstraat / Kardinaal De Jongweg oversteken.

De Van Heeckerenstraat is een straat die genoemd is naar drie generaties Van Heeckeren. O.a. naar Daniël Wigbold Crommelin baron van Heeckeren. Hij werd op 3 juni 1837 "grietman" van Ameland. In 1851 werd de term burgemeester ingevoerd, zodat hij de eerste burgemeester van Ameland werd. Hij diende Ameland een ongekend lange periode van 51 jaar en overleed op 77 jarige leeftijd in 1888. Deze burgemeester was zo vooruitstrevend, dat hij een Noordzeebadinrichting oprichtte op 15 juni 1854. Er werd bij Nes in de duinen een badhuis gebouwd, waar men warme baden kon krijgen en er werden twee badkoetsen aangeschaft, waarmee de 'bad'gasten een eind de zee in werden gereden, om van daaruit in de Noordzee te baden. Het geheel was bedoeld als kuurcentrum, maar moest na enkele jaren reeds worden gesloten omdat de verwachte grote stroom badgasten uitbleef. Van Heeckeren was zijn tijd ver vooruit.

Het bedrijf op nr. 4, waar nu de Fa. Kiewiet Doe-het-Zelf gevestigd is, was vroeger de eerste Amelander boterfabriek. Deze handkrachtfabriek werd in 1896 in een oude timmermanswerkplaats annex boerderij gebouwd. In 1902 werd dit een fabriek op stoomkracht. Naast de fabricage van boter was er in 1912 ook een graanmalerij. In 1918 kwam er de eerste elektriciteitscentrale van Ameland. De naam van het bedrijf was toen "N.V. Elektrisch Bedrijf, Graanmalerij en Zuivelfabriek".

Pas in de tweede wereld oorlog sloten de boeren van Nes en Buren zich bij de zuivelfabriek van Hollum aan. Tot 1953 was de elektriciteitscentrale hier gevestigd.

Het Kerkpleintje is links. Aan dit pleintje staan diverse mooie commandeurswoningen.

De Nederlands hervormde kerk op het kerkpleintje is gebouwd in 1734.

Aan het eind van de Marten Janszenstraat links, de Van der Stratenweg uit fietsen.

Via het Kerkepad kon men naar de oude doopsgezinde kerk (stond rechts) lopen en naar de Nederlands hervormde kerk (links).

Aan het eind van de v.d. Stratenweg kijken we de "Torenstraat" in.

Torenstraat nr. 10; Toen in 1580 het placaat werd ingevoerd en elke godsdienst anders dan de gereformeerde (= herv.) verbood, werd de katholieke kerkdienst in de kelder van de hier vroeger staande woning gehouden. Dit werd een 'schuilkerk' genoemd.

Nummer 18 is gebouwd in 1900 als Reddingboothuis. In 1824 kreeg Ameland haar eerste roeireddingboot gestationeerd en wel hier in Nes. Dit was een onzinkbare Groenlandse roeiboot waarmee veel reddingen zijn verricht. Twee jaar later kreeg Hollum zijn reddingboot. In 1937 werden de boten gemoderniseerd en werd in Hollum een motorstrandreddingboot geplaatst. In 1947 is de Redding-Maatschappij in Nes gestopt met de roeireddingboot.

We fietsen rechts de Jan Jacobsstraat in. Vervolgens de eerste weg links de "Kolkweg" in en dan eerste straat rechts de Lijnbaan door.

De Lijnbaan is genoemd naar de tijd dat Ameland nog een rijke vissersvloot had. In de vorige eeuw, werd hier touw gemaakt. Met het verdwijnen van de vissersvloot, verdween ook deze industrie.

Rechtsaf de Reed in.

Reed is een Amelander woord voor 'wagenpad'.

Linksaf de Jan Jacobsstraat in.

Deze straat is genoemd naar de kerk van de Jan Jacobs gemeente, die tot ca. 1854, op deze plaats gestaan heeft. Toen Jan Jacobs van Harlingen in 1599 de bepalingen omtrent de weerloosheid en het tegengaan van de kinderdoop in gemengde huwelijken wilde verscherpen, kon Pieter Jeltjes van Kollum zich daarmee niet verenigen. Dit verschil van opvatting leidde tot een nieuwe scheuring en het ontstaan van het Jan Jacobsvolk en het Pieter Jeltjesvolk.

De Vlaamse gemeente van Ameland koos voor Jan Jacobs en werd sinds die tijd Jan Jacobsgemeente of gemeente van de Oude Vlamingen genoemd. Jan Jacobs is overleden in 1612.

De Molenweg oversteken.

De molen draagt de naam "Phenix" wat betekent: "uit de as herrezen". Hij dateert van 1880. De molen is laag, maar vangt genoeg wind, omdat hij op het "möllensduun" staat. In 1629 is op deze plek de eerste molen gebouwd door Watse Jacobs. In 1757 treffen we als eigenaar-molenaar Martjen Foppes aan die de molen toen verkocht aan Laus Teunis en Jelle Dirks voor ƒ5300,-. De waarde van het bedrijf ging kennelijk tegen het eind van de 18e eeuw achteruit, want in 1800 werd het op een publieke veiling voor slechts ƒ600,- verkocht aan Gerrit Hartmans. Deze kon echter de koopsom niet opbrengen en Pieter Tiemans Boelens werd de nieuwe eigenaar.

Tijdens een hevige storm in 1834 werd de molen verwoest. De nieuwe molen die daarna gebouwd werd kreeg de naam "De Hoop". Deze molen is tijdens een onweer in 1880 na blikseminslag afgebrand, waarna hij als Phenix "uit de as herrees".

Door de Noorderweg, vervolgens linksaf de Paasduinweg in en vrijwel direct rechts het Bramenduinenpad op. Door fietsen tot aan de algemene begraagplaats.

Op de Algemene Begraafplaats vinden we o.a. de mooie grafsteen van Kemp Drieuwes v.d. Laag (rij 2), de stenen van de familie van Heeckeren (rij 8) en vooraan in rij 14 en 15 de oorlogsgraven.

Op de begraafplaats hebben enkele kerken gestaan. De eerste kerk was gebouwd in de periode 1000-1100. De laatste kerk werd na 1734 niet meer gebruikt en de restanten zijn in 1752 opgeruimd. Tot de reformatie in 1580 was dit de Rooms-Katholieke kerk van Nes en Buren.

We gaan nu rechtsaf, en weer rechts. We fietsen op de Kardinaal de Jongweg en fietsen langs de katholieke kerk.

Deze kerk wordt ook wel een Cuyperskerk genoemd, omdat hij werd ontworpen door de beroemde P. Cuypers. De kerk werd gebouwd in 1879, nadat het oude katholieke kerkje een bouwval was geworden. De kerk stond in zijn beginjaren ver buiten het dorp, zodat de mensen uit Buren er ook gemakkelijk ter kerke konden gaan. Nu is hij rondom ingebouwd.

In 2013 is de kerk grotendeels door brand verwoest en in 2016 weer in gebruik genomen. Randolph Algera is verantwoordelijk voor het ontwerp van het bijzondere interieur, waaronder de glas-in-lood ramen.

de Toel is het centrum van Stichting Sociaal Cultureel werk 'Ameland'. Het vroegere patronaatsgebouw van de Katholieke kerk en de oude Rooms-Katholieke Kardinaal de Jong-school. Een toel is ook het centrum van een wiel, waar al de spaken bij elkaar komen.

De kardinaal Johannes de Jong leefde van 1885 tot 1953. Hij was aartsbisschop van Utrecht. Het beeld is gemaakt door Frans Ram.

Het Brandweerhuuske werd vroeger gebruikt als onderkomen voor de brandweer. Nes kreeg in 1890 de eerste brandspuit.

We fietsen rond het beeld van de Kardinaal en gaan weer terug. Eerste weg rechts de Polderweg in. Op de Polderweg nemen we de tweede straat rechts en gaan de Miedeweg langs. Kruispunt oversteken en links de Reeweg op..

De Reeweg is genoemd naar de rede van Nes. Voordat de oude steiger was aangelegd, lieten de vrachtschepen zich droog vallen op de rede van Nes. Daarna kwamen de boeren met paard en wagen om de schepen te lossen en te laden.

De Achterdiekenweg rechts, is nu de rondweg om de zuid-westkant van Nes, genoemd naar de oude dijken waar deze weg omheen loopt. Aan de rechterkant is nog een mooi stuk van de oude zeedijk te zien.

De Òde steiger is in 1889 aangelegd en later vergroot. In het begin van de jaren zestig is de tegenwoordige steiger aangelegd en daarna diverse malen veranderd. Tussen de beide steigers is de jachthaven aangelegd.

De rotonde via het fietspad linksom oversteken en rechtdoor over de dijk. Dan direct rechtsaf onder de dijk en langs het wad fietsen tot de Ballumerbocht.

Hier losten beurtvaarders hun lading voor Hollum en Ballum. Er werd in de Ballumerbocht veel kou geleden en zwaar werk verricht. Ook werden hier matten gemaakt van rijshout voor de zinkstukken, die dan naar de zuid-westkant van het eiland werden gesleept en daar werden afgezonken door er met handkracht basaltblokken op te werpen. De zinkstukken moesten de teruggang van de kust tegengaan.

Vanaf 1864 tot 1979 voeren de beurtschippers Bruin uit Hollum vele goederen af en aan. Van Ameland af werd o.a kaas en roomboter van de Hollumer zuivelfabriek vervoerd en men bracht turf en steenkool terug en natuurlijk veel bouwmaterialen en passagiers. Alles moest met de hand met behulp van lieren geladen en gelost worden.

Ook heeft de firma Olivier en Van der Geest hier ruim 10 jaar lang een vracht- passagiersdienst geëxploiteerd op Zwarte Haan in Het Bildt-Friesland.

Recht voor ons, bij de Stroomleidam is de nieuwe werkhaven van Rijkswaterstaat. De stroomleidam is aangelegd in 1847 om te voorkomen dat de waddenkust aan de oostzijde van de dam nog verder zou uitslijten.

De Amelander reddingboot heeft er zijn vaste ligplaats.

Museumhaven Zeemanshoop; De Ballumerbocht wordt niet alleen door de reddingboot en werkverkeer gebruikt, maar ook door een aantal oldtimer reddingboten. De boten zijn in particulier bezit. De bekendste is waarschijnlijk de Neeltje Jacoba die niet alleen als reddingboot een roemrucht verleden heeft.

We gaan rechtsaf en houden rechts aan. Bij de beeldengroep van de dijkwachters blijven we even staan.

Aan het beeld is te zien hoe de dijkwachters vroeger bij stormvloed de dijk bewaakten. Deze door Frans Ram gemaakte beelden zijn geplaatst in 1991 toen de gehele Amelander zeedijk op deltahoogte was gebracht. 2015-2018 is de dijk nogmaals versterkt. Ook nu nog, met de op deltahoogte gebrachte zeedijk, heeft waterschap De Amelander Grieën bij hoge stormvloed dijkwachters paraat.

We vervolgen de weg en gaan links de Reeweg in langs de gemeentewerf.

In de garnalendrogerij werden de gevangen garnalen gedroogd om tot vismeel te worden verwerkt. In de 2e wereldoorlog werden hier ook kokkels gekookt.

In de `70 jaren was het een discotheek 'De Kronkel'.

Voordat in de Ballumerbocht een loswal was gemaakt lieten de vrachtschepen zich droog vallen op de ree, waarna de schepen werden gelost en geladen door boeren met paard en wagen.

We vervolgen onze weg rechtsaf richting Nes.

Links, is tussen de jaren 1846-1851 de Môldiek tot stand gekomen, die de duincomplexen van Hollum, Ballum, Nes en Buren met elkaar verbond, en het gevaar van splitsing van het eiland door de slenk bezwoer. De dijk is gemaakt met 'môlbô'den' (werktuigen), getrokken door paarden.