De van Camminghastraat is genoemd naar de Heeren van Ameland, de Camminga's (1464 - 1681). Ameland is tot het eind van de 18e eeuw een zelfstandig staatje geweest. Het eiland werd vanuit de Jelmerastate en later het Camminghaslot door de eilandregering bestuurd en er werd op die plaats ook recht gesproken. Het slot is in 1829 afgebroken. Nu staat op deze plek aan de zuidkant van Ballum het gemeentehuis van Ameland.

De start is richting het dorp.

Op deze plaats is in 1883 een nieuwe vermaning gebouwd, door Pieter Jans Ynsen uit Hollum. De oude vermaning, die buiten het dorp aan de noord-oost kant stond, is na 1883 afgebroken. De eerste preek werd gehouden door ds. K.S. Gorter. Er waren vroeger twee stromingen doopsgezinden in Ballum: De gemeente van de Oude Vlamingen ook bekend als de Jan Jacobs gemeente en de Vlaamse gemeente welke ook Foppe Ones- of Lausomsgemeente genoemd werd, elk met een eigen kerkje. Deze beide stromingen zijn in 1804 verenigd tot één gemeente. Het is niet bekend waar het kerkje van de Vlaamse gemeente gestaan heeft, maar het is afgebroken in 1818. Er werd door liefdepredikers gepreekt, ongestudeerde personen met geen vast traktement. Ze kregen echter bij ieder avondmaal zoveel giften en gaven dat ds. Burger van de Hervormde Gemeente er jaloers op was. Een bekende lekeprediker in Ballum was de in Hollum geboren Hendrik Ynsen de Jong (1763-1849). Hij was in 1789 gehuwd met Ballumse Rinske Doekes Bakker. Hendrik beleefde op 17 juli 1842 op 79-jarige leeftijd zijn 50 jarige ambtsverrichting bij de Jan-Jacobs-gemeente van Ameland. De jubelrede die hij op die dag heeft gehouden is in 1850 in druk uitgegeven. In 1990 is er een herdruk uitgegeven door de Doopsgezinde Gemeente Ameland. Nu is het gebouw de Kerksuites van Hotel Nobel.

Over de school van Ballum zijn al heel wat woorden geschreven, maar hij is er gelukkig nog steeds. Reeds rond 1635 gaven Symon Jickes en Jan Joh. Holwierda enig onderricht, later ruim een eeuw lang dezelfde familie, waarin Gerrit Sieds en Sieds Gerrits elkaar afwisselden. Deze familie gebruikte later de achternaam "Meester". Daarna onderwees bijna 60 jaar lang meester G.A.N. van Tuinen. Op 31 juli 1885 werd de eerste steen gelegd van de oude school door Daniel Walraven baron van Heeckeren. Voor de nieuwe school deed Antje van Seventer- Nobel dit op 9 maart 1984. De nieuwe school is genoemd naar het stuk land aan de westkant van de school, dat vroeger door dijkjes omringd was. Op zijn Fries heette zo'n stukje land "ien skar" en dat is in Ballum vermoedelijk verbasterd tot "Ienster".

Rechts de dorpsbrink, van hieruit lopen de wegen verschillende kanten op.

In 1890 kreeg Ballum de eerste brandspuit. Midden op de brink stond het brandweerhuuske. Daar vlakbij was vroeger een branddobbe.

Rechtsaf de Gerrit Koster weg in.

Gerrit Koster was raadslid en wethouder.

Hotel Nobel is vanaf 1902 in bezit van de familie Nobel. In 1902 heeft Willem Nobel het pand met daarin vergunning tot verkoop van sterke drank voor ƒ1240,-- van Pieter Wiegers de Vries gekocht. In de volksmond sprak men van de herberg van "Keimp Aagt". Het zal duidelijk zijn dat zij meer achter de tap stond dan haar man. Volgens overlevering had zij de smaak van de drank goed te pakken. De naam van Keimp Aagt was als volgt samengesteld: zelf heette ze Aagje, haar vader was Keimp Driewes van der Laag, een nazaat van de bekende commandeur Keimp Driewes, die in Nes begraven ligt. Keimp was gehuwd met een dochter van de bekende lekeprediker, van de Jan Jacobs gemeente in Ballum, Hendrik Ynsen de Jong.

In het huis met nummer 12 heeft Klaas Nobel nog lange tijd een maalinrichting gehad. Het was in het middelste deel van het langhuis naast de ouderlijke herberg.

Fiets nu links af de Baron Rengers weg in.

Landbouwkundige Theo M. Th. van Welderen baron Rengers was dijkgraaf van het waterschap "De Grieën". Hij heeft veel moeite gedaan om in 1916 in Ballum de eerste ruilverkaveling van Nederland te realiseren.

Vroeger noemde men de Baron Rengersweg Tussen Dieken, naar de oude dijkjes.

Weer rechts de Nesserweg ( de weg naar Nes) in. En weer rechts de Douwe Klipweg in.

Douwe Klip was raadslid en wethouder.

Bij het wagenhek van het huis met nummer 2 staat een kaapstander (= verticale windas), afkomstig van een oud zeilschip. Kijk hier ook naar "de paardenstal" waar op de zuidgevel een mooie gebeeldhouwde steen staat. Deze is afkomstig van de gevelschoorsteen van het woonhuis. Vermoedelijk hoorde dit huis bij het Camminghaslot

Einde Douwe Klipweg rechts, door de Gerrit Kosterweg.

Huisnummer 6 en 6a; in 1904 werd op deze plaats, voor ƒ1205,- door Foppe de Jong, een boterfabriek gebouwd met de naam "De Goede Verwachting". Maar door de ongunstige ligging en inrichting, (b.v. de kelder aan de zuidkant) kwam in 1914/15 Ballum als slechtste van de vier fabrieken uit de bus. Men hoopte dat er spoedig een coöperatieve fabriek zou komen, maar dit duurde nog tot 1925. Woning Gerrit Kosterweg nr. 5 was het huis van de fabrieksdirecteur.

Aan het einde van de Gerrit Kosterweg fietst u rechtsaf de Camminghastraat in.

In 1832 werd de Nederlands hervormde kerk gebouwd en in 1964 gerestaureerd. Wytze van Cammingha heeft volgens zijn testament grote sommen geld aan de kerk nagelaten.

Op de plaats van de toren stond tot 1755 een houten klokkenhuis. In 1755 is de stenen toren gebouwd, later in 1870 werd de toren 2,5 meter verhoogd door Kornelis Mosterman. De toren diende ook als baken voor de zeevarenden. In 1798 moest het witte Bremer hardsteen met het wapen van prins Willem V, gemaakt door Jan Oosthout, uit de toren gekapt worden voor de Franse bezetter.

De toren heeft wel een klok, maar geen uurwerk.

De preekstoel is gemaakt in 1604 door Cornelis Jelles van Harlingen (zijn initialen staan links en rechts op het deurtje). Toen de grote kerk in Harlingen in 1771 afgebroken werd, kon de substituut-baljuw Wetzens de prachtig gebeeldhouwde preekstoel voor ƒ33,- kopen. De eerste jaren bleef de kansel ongebruikt in het koor van de oude dorpskerk staan. Omdat deze kansel groter was dan de kerkdeur, werd er een gat in de muur gemaakt. Het schijnt dat dat gat past bij de restauratie van 1773 weer dichtgemaakt is.

Nu is de kansel het pronkstuk van de Hervormde kerk. De schelp staat voor goddelijk, de bloemen voor het leven, de pelikaan met zijn jongen staat voor Christus en zijn gemeente, en de adelaar met jongen staat voor God en zijn volk.

De skandpaal en de geselpaal stonden ten noorden van de toren. Een rechtssymbool, men kon hier aan vastgemaakt worden en enige tijd te schande staan met b.v. een papier om de nek met "Stekhoutdief". Op de geselpaal / skandpaal stonden de volgende spreuken: Oderunt peccare boni virtutis amore. = Zij haatten de zonde uit liefde voor de goede deugd. en Oderunt peccare mali formidine poenae. = Zij haatten de zonde uit vrees voor de slechte straf.

We fietsen rechtdoor.

Het huis met nr. 18 was het laatste postkantoor van Ballum, dat in 1975 werd gesloten.

Het huis met nr. 31 was vroeger de herberg van Douwe Gerbrands Metz (1758-1844). Het oude pand dat gebouwd was in 1797, hoorde bij het "Slot". Dit was te zien aan de stallen en accommodaties van de herberg. Deze waren veel te groot voor een normale dorpsherberg. Ook zou er een grote slachtruimte geweest zijn. De herberg is ca. 60 jaar geleden gesloten. De laatste eigenaar was Gerrit J. van Tuinen. De eigenaren gebruikten verschillende benamingen voor hun beroep, zoals kastelein, hospes en logementhouder.

In de herberg heeft altijd een afbeelding van het slot gehangen. Meester P.J. Braaksma merkt daarover in zijn berijmde badgids op: "...in de herberg aan de weg. Hangt 't Slot van Ameland. In volle pracht en heerlijkheid. In de beeltenis aan de wand."

In de tuin, achter de stukjes kakebiën, staat nog een gebeeldhouwde steen, afkomstig van het Camminghaslot.

In de Lifestyle winkel “Bij Risje” nr. 41 was de laatste bakkerij van Ballum. In het pand is de oude bakkerij nog aanwezig en ook de "kerfstok" van bakker Lourens Nobel. Op een kerfstok werd door de bakker bijgehouden hoeveel roggebrood iemand had gekocht. Als iemand meer brood had gehaald dan hij graan had geleverd, dan zei de bakker: "jij hebt iets op je kerfstok."

Rechtdoor de Strandweg op.

Strandweg nr.1 / Hollumerweg nr. 2 en 4; het langhuis is gebouwd tussen 1750 en 1760 en is volgens de Doopsgezinde kerkboeken een armhuis van de Mennonietenkerk geweest. In de gevel, aan Strandwegzijde zit een steen ingemetseld met het opschrift in 't Latijn. Vertaald: "Een ieder zorge voor zich zelve". De steen komt uit een kloostergebouw.

We rijden Ballum uit en zien recht voor ons het vliegveld.

Ruim 50 bewoners van Ballum zijn gedurende een paar weken iedere dag met hun paard en wagen op stap gegaan en hebben gegraven en met zand gesleept, totdat zij een prachtig effen en stevig vliegveld uit de grond hadden gestampt. Een rol beton met een as erdoor en een paard ervoor, diende als wals.

Dorpelingen van alle leeftijden, tussen 3 en 80 jaar, deden aan de uitvoering van dit "gemeenschapswerk" mee. Dank zij het ononderbroken ijveren van burgemeester Roel Walda, die hierbij de vrijwillige medewerking van de boeren verkreeg, kwam het vliegveld in het najaar van 1945 gereed. De aanleg kostte in totaal ƒ9,-, zijnde de kostprijs van een vlag en een vlaggenmast.

Bij de rotonde draaien wij rechts de grote weg op richting Nes.

Na de bebouwing aan de rechterkant heeft op deze plaats het Mennonieten kerkje 't Fermaningsplak gestaan van de Jan Jacobs gemeente. Het dak was bedekt met stro of riet. De kerk werd "de vermaning" genoemd. Na de nieuwbouw in de Camminghastraat in 1883 is dit kerkje afgebroken.

Links, ten zuiden van het zwembad 'de Schalken' is het oude Ballumer bos.

Na het bos links is de oude vuilstortplaats, beplant met bomen. Nu de Òde Rómmelduun.

Links, ten noorden van het bos is tussen de jaren 1846-1851 de Môldiek tot stand gekomen, die de duincomplexen van Hollum, Ballum, Nes en Buren met elkaar verbond, en het gevaar van splitsing van het eiland door de slenk bezwoer. De dijk is gemaakt met 'môlbô'den' (werktuigen), getrokken door paarden.

Eerste weg rechts de Reeweg op met daaraan de Gemeentewerf.

In de garnalendrogerij werden de gevangen garnalen gedroogd om tot vismeel te worden verwerkt. In de 2e wereldoorlog werden hier ook kokkels gekookt.

In de `70 jaren was het een discotheek "De Kronkel".

Aan het beeld is te zien hoe de dijkwachters vroeger bij stormvloed de dijk bewaakten. Deze door Frans Ram gemaakte beelden zijn geplaatst in 1991 toen de gehele Amelander zeedijk op deltahoogte was gebracht. 2015-2018 is de dijk nogmaals versterkt.

Ook nu nog, met de op deltahoogte gebrachte zeedijk, heeft waterschap De Amelander Grieën bij hoge stormvloed dijkwachters paraat.

Voordat in de Ballumerbocht een loswal was gemaakt lieten de vrachtschepen zich droog vallen op de ree, waarna de schepen werden gelost en geladen door boeren met paard en wagen.

We vervolgen onze weg rechtsaf naar Ballum via de Smitteweg.