De van Camminghastraat is genoemd naar de Heeren van Ameland, de Camminga's (1464 - 1681). Ameland is tot het eind van de 18e eeuw een zelfstandig staatje geweest. Het eiland werd vanuit de Jelmerastate en later het Camminghaslot door de eilandregering bestuurd en er werd op die plaats ook recht gesproken. Het slot is in 1829 afgebroken. Nu staat op deze plek aan de zuidkant van Ballum het gemeentehuis van Ameland.

De start is richting het dorp.

Op deze plaats is in 1883 een nieuwe vermaning gebouwd, door Pieter Jans Ynsen uit Hollum. De oude vermaning, die buiten het dorp aan de noord-oost kant stond, is na 1883 afgebroken. De eerste preek werd gehouden door ds. K.S. Gorter. Er waren vroeger twee stromingen doopsgezinden in Ballum: De gemeente van de Oude Vlamingen ook bekend als de Jan Jacobs gemeente en de Vlaamse gemeente welke ook Foppe Ones- of Lausomsgemeente genoemd werd, elk met een eigen kerkje. Deze beide stromingen zijn in 1804 verenigd tot één gemeente. Het is niet bekend waar het kerkje van de Vlaamse gemeente gestaan heeft, maar het is afgebroken in 1818. Er werd door liefdepredikers gepreekt, ongestudeerde personen met geen vast traktement. Ze kregen echter bij ieder avondmaal zoveel giften en gaven dat ds. Burger van de Hervormde Gemeente er jaloers op was. Een bekende lekeprediker in Ballum was de in Hollum geboren Hendrik Ynsen de Jong (1763-1849). Hij was in 1789 gehuwd met Ballumse Rinske Doekes Bakker. Hendrik beleefde op 17 juli 1842 op 79-jarige leeftijd zijn 50 jarige ambtsverrichting bij de Jan-Jacobs-gemeente van Ameland. De jubelrede die hij op die dag heeft gehouden is in 1850 in druk uitgegeven. In 1990 is er een herdruk uitgegeven door de Doopsgezinde Gemeente Ameland. Nu is het gebouw de Kerksuites van Hotel Nobel.

Over de school van Ballum zijn al heel wat woorden geschreven, maar hij is er gelukkig nog steeds. Reeds rond 1635 gaven Symon Jickes en Jan Joh. Holwierda enig onderricht, later ruim een eeuw lang dezelfde familie, waarin Gerrit Sieds en Sieds Gerrits elkaar afwisselden. Deze familie gebruikte later de achternaam "Meester". Daarna onderwees bijna 60 jaar lang meester G.A.N. van Tuinen. Op 31 juli 1885 werd de eerste steen gelegd van de oude school door Daniel Walraven baron van Heeckeren. Voor de nieuwe school deed Antje van Seventer- Nobel dit op 9 maart 1984. De nieuwe school is genoemd naar het stuk land aan de westkant van de school, dat vroeger door dijkjes omringd was. Op zijn Fries heette zo'n stukje land "ien skar" en dat is in Ballum vermoedelijk verbasterd tot "Ienster".

Rechts de dorpsbrink, van hieruit lopen de wegen verschillende kanten op.

In 1890 kreeg Ballum de eerste brandspuit. Midden op de brink stond het brandweerhuuske. Daar vlakbij was vroeger een branddobbe.

Rechtsaf de Gerrit Koster weg in.

Gerrit Koster was raadslid en wethouder.

Hotel Nobel is vanaf 1902 in bezit van de familie Nobel. In 1902 heeft Willem Nobel het pand met daarin vergunning tot verkoop van sterke drank voor ƒ1240,-- van Pieter Wiegers de Vries gekocht. In de volksmond sprak men van de herberg van "Keimp Aagt". Het zal duidelijk zijn dat zij meer achter de tap stond dan haar man. Volgens overlevering had zij de smaak van de drank goed te pakken. De naam van Keimp Aagt was als volgt samengesteld: zelf heette ze Aagje, haar vader was Keimp Driewes van der Laag, een nazaat van de bekende commandeur Keimp Driewes, die in Nes begraven ligt. Keimp was gehuwd met een dochter van de bekende lekeprediker, van de Jan Jacobs gemeente in Ballum, Hendrik Ynsen de Jong.

In het huis met nummer 12 heeft Klaas Nobel nog lange tijd een maalinrichting gehad. Het was in het middelste deel van het langhuis naast de ouderlijke herberg.

Fiets nu links af de Baron Rengers weg in.

Landbouwkundige Theo M. Th. van Welderen baron Rengers was dijkgraaf van het waterschap "De Grieën". Hij heeft veel moeite gedaan om in 1916 in Ballum de eerste ruilverkaveling van Nederland te realiseren.

Vroeger noemde men de Baron Rengersweg Tussen Dieken, naar de oude dijkjes.

Weer rechts de Nesserweg ( de weg naar Nes) in. En weer rechts de Douwe Klipweg in.

Douwe Klip was raadslid en wethouder.

Bij het wagenhek van het huis met nummer 2 staat een kaapstander (= verticale windas), afkomstig van een oud zeilschip. Kijk hier ook naar "de paardenstal" waar op de zuidgevel een mooie gebeeldhouwde steen staat. Deze is afkomstig van de gevelschoorsteen van het woonhuis. Vermoedelijk hoorde dit huis bij het Camminghaslot

Einde Douwe Klipweg rechts, door de Gerrit Kosterweg.

Huisnummer 6 en 6a; in 1904 werd op deze plaats, voor ƒ1205,- door Foppe de Jong, een boterfabriek gebouwd met de naam "De Goede Verwachting". Maar door de ongunstige ligging en inrichting, (b.v. de kelder aan de zuidkant) kwam in 1914/15 Ballum als slechtste van de vier fabrieken uit de bus. Men hoopte dat er spoedig een coöperatieve fabriek zou komen, maar dit duurde nog tot 1925. Woning Gerrit Kosterweg nr. 5 was het huis van de fabrieksdirecteur.

Aan het einde van de Gerrit Kosterweg fietst u rechtsaf de Camminghastraat in.

In 1832 werd de Nederlands hervormde kerk gebouwd en in 1964 gerestaureerd. Wytze van Cammingha heeft volgens zijn testament grote sommen geld aan de kerk nagelaten.

Op de plaats van de toren stond tot 1755 een houten klokkenhuis. In 1755 is de stenen toren gebouwd, later in 1870 werd de toren 2,5 meter verhoogd door Kornelis Mosterman. De toren diende ook als baken voor de zeevarenden. In 1798 moest het witte Bremer hardsteen met het wapen van prins Willem V, gemaakt door Jan Oosthout, uit de toren gekapt worden voor de Franse bezetter.

De toren heeft wel een klok, maar geen uurwerk.

De preekstoel is gemaakt in 1604 door Cornelis Jelles van Harlingen (zijn initialen staan links en rechts op het deurtje). Toen de grote kerk in Harlingen in 1771 afgebroken werd, kon de substituut-baljuw Wetzens de prachtig gebeeldhouwde preekstoel voor ƒ33,- kopen. De eerste jaren bleef de kansel ongebruikt in het koor van de oude dorpskerk staan. Omdat deze kansel groter was dan de kerkdeur, werd er een gat in de muur gemaakt. Het schijnt dat dat gat past bij de restauratie van 1773 weer dichtgemaakt is.

Nu is de kansel het pronkstuk van de Hervormde kerk. De schelp staat voor goddelijk, de bloemen voor het leven, de pelikaan met zijn jongen staat voor Christus en zijn gemeente, en de adelaar met jongen staat voor God en zijn volk.

De skandpaal en de geselpaal stonden ten noorden van de toren. Een rechtssymbool, men kon hier aan vastgemaakt worden en enige tijd te schande staan met b.v. een papier om de nek met "Stekhoutdief". Op de geselpaal / skandpaal stonden de volgende spreuken: Oderunt peccare boni virtutis amore. = Zij haatten de zonde uit liefde voor de goede deugd. en Oderunt peccare mali formidine poenae. = Zij haatten de zonde uit vrees voor de slechte straf.

We fietsen rechtdoor.

Het huis met nr. 18 was het laatste postkantoor van Ballum, dat in 1975 werd gesloten.

Het huis met nr. 31 was vroeger de herberg van Douwe Gerbrands Metz (1758-1844). Het oude pand dat gebouwd was in 1797, hoorde bij het "Slot". Dit was te zien aan de stallen en accommodaties van de herberg. Deze waren veel te groot voor een normale dorpsherberg. Ook zou er een grote slachtruimte geweest zijn. De herberg is ca. 60 jaar geleden gesloten. De laatste eigenaar was Gerrit J. van Tuinen. De eigenaren gebruikten verschillende benamingen voor hun beroep, zoals kastelein, hospes en logementhouder.

In de herberg heeft altijd een afbeelding van het slot gehangen. Meester P.J. Braaksma merkt daarover in zijn berijmde badgids op: "...in de herberg aan de weg. Hangt 't Slot van Ameland. In volle pracht en heerlijkheid. In de beeltenis aan de wand."

In de tuin, achter de stukjes kakebiën, staat nog een gebeeldhouwde steen, afkomstig van het Camminghaslot.

In de Lifestyle winkel “Bij Risje” nr. 41 was de laatste bakkerij van Ballum. In het pand is de oude bakkerij nog aanwezig en ook de "kerfstok" van bakker Lourens Nobel. Op een kerfstok werd door de bakker bijgehouden hoeveel roggebrood iemand had gekocht. Als iemand meer brood had gehaald dan hij graan had geleverd, dan zei de bakker: "jij hebt iets op je kerfstok."

Rechtdoor de Strandweg op.

Strandweg nr.1 / Hollumerweg nr. 2 en 4; het langhuis is gebouwd tussen 1750 en 1760 en is volgens de Doopsgezinde kerkboeken een armhuis van de Mennonietenkerk geweest. In de gevel, aan Strandwegzijde zit een steen ingemetseld met het opschrift in 't Latijn. Vertaald: "Een ieder zorge voor zich zelve". De steen komt uit een kloostergebouw.

We rijden Ballum uit en zien recht voor ons het vliegveld.

Ruim 50 bewoners van Ballum zijn gedurende een paar weken iedere dag met hun paard en wagen op stap gegaan en hebben gegraven en met zand gesleept, totdat zij een prachtig effen en stevig vliegveld uit de grond hadden gestampt. Een rol beton met een as erdoor en een paard ervoor, diende als wals.

Dorpelingen van alle leeftijden, tussen 3 en 80 jaar, deden aan de uitvoering van dit "gemeenschapswerk" mee. Dank zij het ononderbroken ijveren van burgemeester Roel Walda, die hierbij de vrijwillige medewerking van de boeren verkreeg, kwam het vliegveld in het najaar van 1945 gereed. De aanleg kostte in totaal ƒ9,-, zijnde de kostprijs van een vlag en een vlaggenmast.

Bij de rotonde draaien wij rechts de grote weg op richting Nes.

Na de bebouwing aan de rechterkant heeft op deze plaats het Mennonieten kerkje 't Fermaningsplak gestaan van de Jan Jacobs gemeente. Het dak was bedekt met stro of riet. De kerk werd "de vermaning" genoemd. Na de nieuwbouw in de Camminghastraat in 1883 is dit kerkje afgebroken.

Links, ten zuiden van het zwembad 'de Schalken' is het oude Ballumer bos.

Na het bos links is de oude vuilstortplaats, beplant met bomen. Nu de Òde Rómmelduun.

Links, ten noorden van het bos is tussen de jaren 1846-1851 de Môldiek tot stand gekomen, die de duincomplexen van Hollum, Ballum, Nes en Buren met elkaar verbond, en het gevaar van splitsing van het eiland door de slenk bezwoer. De dijk is gemaakt met 'môlbô'den' (werktuigen), getrokken door paarden.

Eerste weg rechts de Reeweg op met daaraan de Gemeentewerf.

In de garnalendrogerij werden de gevangen garnalen gedroogd om tot vismeel te worden verwerkt. In de 2e wereldoorlog werden hier ook kokkels gekookt.

In de `70 jaren was het een discotheek "De Kronkel".

Aan het beeld is te zien hoe de dijkwachters vroeger bij stormvloed de dijk bewaakten. Deze door Frans Ram gemaakte beelden zijn geplaatst in 1991 toen de gehele Amelander zeedijk op deltahoogte was gebracht. 2015-2018 is de dijk nogmaals versterkt.

Ook nu nog, met de op deltahoogte gebrachte zeedijk, heeft waterschap De Amelander Grieën bij hoge stormvloed dijkwachters paraat.

Voordat in de Ballumerbocht een loswal was gemaakt lieten de vrachtschepen zich droog vallen op de ree, waarna de schepen werden gelost en geladen door boeren met paard en wagen.

We vervolgen onze weg rechtsaf naar Ballum via de Smitteweg.

Aan de linkerkant is een plas met water: Soëtdobbe. Waarschijnlijk betekent dit, dat de drinkplaats gevuld was met zoet water.

Deze weg is genoemd naar een stuk land "de Smitten" aan de Oostkant van manege Seelon.

Ten noorden van Manege Seelon zijn kloostermoppen in het land gevonden van een gebouw van het klooster Foswerd uit Ferwerd. Dit gebouw wordt op een kaart van 1731 aangegeven als "munnikehuus".

Dit is een stuk land ten oosten van Manege Seelon.

De kleine stille begraafplaats van Ballum is een algemene begraafplaats. De noord-west kant van de begraafplaatsen op Ameland was altijd voor de aangespoelde drenkelingen. Hier in Ballum nog goed te zien.

In het baarhuuske op het kerkhof ligt de grafkelder van de Camminga's. De grafsteen met een gewicht van 4,7 ton, gemaakt door Vincent Lucas uit Franeker, lag tegenover de preekstoel. In de grafkelder zijn begraven: de Heer Wytso van Cammingha overleden in 1552, Heer Hayo van Cammingha overleden in 1556, Heer Pieter van Camminga overleden in 1575 en zijn vrouw Franske, Heer Pieter van Cammingha overleden in 1638, Vrouwe van Ockinga overleden 1638, Wytze van Cammingha overleden in 1641 en nog vier onbekende personen. Kijk maar even door de ramen, de steen is zeker de moeite waard.

Op het kerkhof stond de oude kerk van Ballum, de slotkapel. Nu kun je de funderingen nog zien omdat die gemarkeerd zijn met schelpen rond het baarhuuske.

Het slot werd "Jelmerastate" en later "Camminghaslot" genoemd. Om de veertien dagen werd er op woensdag in Ballum op het slot rechtgesproken waarbij de burgemeesters van Hollum, Ballum en Nes samen met de heer van Ameland recht spraken. De galg is hier het symbool van.

Het slot was de zetel van Erf- en Vrijheren van Ameland. Zij spraken hier recht en inden de pachten van b.v. duinen, vogelkooi, molen, strandrecht, accijnzen enz. Het slot is in de eerste helft van 1400 gebouwd en in 1829 afgebroken. De grietman woonde toen al in Nes en haalde daar ook zijn administratie naar toe.

Toen was Ballum zijn naam verloren zoals gememoreerd in het rijmpje: Hollum met sien hoge toren, Ballum het sien naam ferloren, Nes is de hoofdstad, Buren is een moddergat, in op de Kooi segge se dat.

Bij het Slot stond een boerderij met daarin de stoeterij van de Heer van Ameland. Nadat de Vrije- Erfheerlijkheid Ameland in 1704 in handen van de familie van Oranje Nassau was gekomen, kwam de paardenfokkerij tot grote bloei.

De Oranje Nassau's hadden het recht om hengsten te houden en zij lieten dan ook regelmatig hengsten uit de koninklijke stoeterij van Borculo naar Ameland komen. Deze stoeterij heeft de boeren van Ameland de gelegenheid gegeven om met hun paarden te fokken, waar het Amelander paard zeer geschikt voor was.

Op initiatief van dorpsbelang Ballum is er een beeldengroep van “het Amelander” paard gemaakt door Frans Ram.

We gaan linksaf langs het gemeentehuis de Jelmeraweg langs.

Het gemeentehuis is op 24 oktober 1975 geopend. Het is gebouwd op historische grond. Ballum had vanaf dat moment zijn "naam" weer terug. Op de voorgrond staan de bronzen paarden.

Deze dobbe (brandvijver/drinkplaats) was gelegen op de hoek Looweg en Jelmeraweg en is tijdens de ruilverkaveling gedempt.

De Jelmeraweg is genoemd naar Ritske Jelmera. Hij was de eerste heer van Ameland (1425-1450). Onder zijn bewind is het eerste gedeelte van het slot gebouwd. Zijn kleinzoon, Hayo Jelmera, gebruikte na zijn huwelijk met de weduwe van Pieter Cammingha, Doedt Sjucksdr. Dekema, de achternaam Van Cammingha.

De P.Y. bocht is naar Piet IJnsen genoemd, omdat hij de eerste persoon was die in deze bocht een ongeluk heeft gehad.

Ten zuiden van de Jelmeraweg stortte op 12 September 1944 een Amerikaanse bommenwerper neer. Zie propellermonument.

Eerste weg rechts de Pietje Miedeweg in.

Op de hoek Ridderweg/Pietje Miedeweg ligt deze wiel. Deze wiel is veroorzaakt tijdens een stormvloed, omdat er op deze plaats een dijkdoorbraak heeft plaats gevonden. Door de kracht van het zeewater ontstond er een diep gat dat 'Wiel' genoemd wordt.

Omdat de naam ook wel wordt uitgesproken als 'Abmastrienewiel' is niet met zekerheid te zeggen naar wie deze wiel genoemd is.

De weg tussen Hollum en Ballum voerde door de miede en moest de zeekering kruisen middels een trap (over de dijk). Men noemde dat toen de Hollumer Trap.

En dan rechtssaf het schelpenpad “Galgeslootpad” in fietsen.

De Galgenhoek is genoemd naar de eenbalksgalg die aan de noordkant van het Galgeslootpad heeft gestaan. De galg werd op woensdag 11 april 1798 omver gehaald door de Franse bezetters en is later in de Roosdunen verbrand.

Hier aan de noordkant van het Galgeslootpad stond van 1596 tot 1842 de korenmolen van Ballum. Deze diende tevens als baken voor de zeevaart.
In 1596 werd door de Heer van Ameland octrooi verleend aan Pieter Everts om een korenmolen te bouwen. In 1671 was Foppe Dirks met zijn vrouw Styntje Gerrits eigenaar van het bedrijf, dat hij in genoemd jaar voor ƒ4000,- van de hand deed aan Claas Sybes en diens echtgenote Tryntje Buwes te Nes. In 1777 was het octrooi voor het laatst verlengd, maar in 1842 werd de molen, die toen al verschillende generaties in het bezit was van de familie Molenaar, afgebroken. De eigenaars hadden hem in verval laten geraken en hadden de octrooirechten lang niet meer betaald. In 1841 werd de "Eendracht" aan de Hollumer Willem Hendriks de Boer verkocht. Amelanders met de achternaam Molenaar stammen allemaal van deze Ballumer molenaars af, die van hun beroepsnaam hun achternaam maakten. De laatste eigenaar was Douwe Cornelis Molenaar.

Aan de linkerkant van het Galgeslootpad heeft vroeger een boerderij gestaan waar een familie gewoond heeft met de achternaam "Koning". Doordat koning Willem I het "jachtslot 't Loo" in bezit had heeft dit gebied zijn naam gekregen.
Het land aan de linkerkant met de naam "de Roskam" is genoemd naar de familie Roskam die hier vroeger ook heeft gewoond.

We fietsen rechtsaf de Looweg op.

De Looweg is genoemd naar het land met de naam 't Loo.

Ballum maakte in 1916 geschiedenis, door als eerste in Nederland een vrijwillige ruilverkaveling te houden. Het was wel nodig, want er waren 3659 kleine perceeltjes land en die werden teruggebracht tot 219 perceeltjes, die toen nog niet gemiddeld een hectare groot waren. Hollum begon in 1924 de ruilverkaveling en ging van 4895 naar 501 percelen, samen 335 hectare. Later, in 1956-1960 is bij Hollum en Ballum een tweede ruilverkaveling geweest waarmee de boeren de gelegenheid kregen om buiten de dorpen een boerderij te bouwen.

Groathiem is gelegen rechts in de bocht van de Looweg.

We gaan links af de Camminghastraat in en komen weer bij de voormalige Doopsgezind kerk uit.